Sunday, November 29, 2009

ՈՉ ՄԻ ԲԱՌ ԿՆՈՋ ԻՐԱՒՈՒՆՔՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ


«Յոյս»-ի վերջին համարում ներկայացւել է իրանահայ կանանց միութիւնների համռօտ պատմութիւնը։ Այս միութիւնները կարեւոր դեր են կատարել իրանահայ կանանց համար տնից դուրս հասարակական աշխատանքներին մասնակցելու ասպարէզ ստեղծելու եւ նրանց միջեւ հասարակական փոխյարաբերութիւններ զարգացնելու առումով, սակայն զարմանալին այն է, որ մինչեւ օրս, այդ միութիւնների ծրագրերում եւ արձանագրւած նպատակներում ոչ մի բառ գոյութիւն չունի կանանց իրաւունքների եւ հարցերի մասին։ Քսաներորդ դարը բնորոշ է կանանց հարցերը լրջօրէն օրակարգ դարձնելու առումով։ Այսօր ֆեմինիզմի անւան տակ ստեղծւել են գաղափարական տարբեր մօտեցումներ, սկսած ձախ եւ լիբերալ կանացի շարժումներից մինչեւ կրօնական եւ ազգային, սակայն դրանք բոլորն էլ զբաղւում են այնպիսի կարեւոր հարցերով, որոնք մեծ նշանակութիւն ունեն աշխարհի բոլոր կանանց համար։ Այսօր ողջ աշխարհում կանանց միութիւնները զբաղւում են ընտանեկան կեանքում կանանց դէմ բռնութեան, քաղաքական կեանքում կանանց մասնակցութեան, տան մէջ տղամարդու եւ կնոջ միջեւ գործերի արդար բաժանման, ամուսնալուծութեան դէպքում կանանց իրաւունքների պահպանման, աշխատավայրում կանանց համար հաւասար պայմանների ապահովման եւ նման հարցերով։ Սակայն կարծես իրանահայ կինը, թէկուզ կրթւած եւ քաղաքաբնակ, ապրում է ուրիշ աշխարհում։ Իրանահայ կանանց միութիւնները միշտ հիմնադրւել են եւ աշխատում են ծառայութիւններ մատուցելու դպրոցին, եկեղեցուն, ազգին, ծերերին, որբերին, մանուկներին, բայց երբեք՝ քննարկելու, արծարծելու եւ պաշտպանելու համար իրենց կանանց իրաւազուրկ վիճակը։

ՍԵՐԺ ՄԵԼԻՔ-ՅՈՎՍԷՓԵԱՆԻ ՆՈՐ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՄԸ ԵՐԵՒԱՆՈՒՄ


Սերոժը (Սերժ Մելիք-Յովսէփեանը) մեր հին ընկերներից է, որի բեմադրութեամբ այս օրերին Երեւանի թատերական գործիչների միութեան փոքր բեմի վրայ մեծ յաջողութեամբ ներկայցւում է «Հորաքոյրը եւ ես» թատերգութիւնը: Սերոժը ծնւել է Թեհրանում, Կինօ եւ թատրոն է սովորել Լոնդոնում, Վերադարձել է Թեհրան, ուր 1970-ականներին բեմադրել է «Կիբոսա» եւ «Պարոն Փունթիլան եւ նրա ծառան Մաթին» թատրոնները: Յետոյ, պարտադրաբար, թողել է Իրանը եւ շուրջ երկու տասնամեակ ապրել է Փարիզում: Չորս տարի առաջ, երբ իմացայ, որ Սերոժը որոշել է հաստատւել Երեւանում եւ աշխատել ֆիլմի կամ թատրոնի բնագաւառում, ճիշտն ասած, կասկածում էի, որ արդիւնքում լաւ բան ստացւի: Ինքն էլ էր կասկածում: Բայց լաւ բան ստացւեց: Այսօր նրա երրորդ ներկայցման մասին գովասանքով են խօսում Երեւանում (որպէս օրինակ կարդա «168 ժամ» ինտերնետային հանդէսի յօդւածը): «Հորաքոյրը եւ ես» թատերգութիւնից առաջ նա բեմադրել է երկու ուրիշ գործեր` «Սերոժիկը» եւ «Ազատաբարօն»: Երկուսն էլ յաջող ներկայացումներ են, որոնց միայն Դի Վի Դի-ի վրայ տեսագրւած օրինակն է ինձ յաջողւել տեսնել: Նա Հայաստանում գտել է իր նմաններին եւ հասել մի տեսակ փոխհասկացողութեան. այս մասին են խօսում ներկայացումները, որոնց յաջողութիւնը երաշխաւորւած է հիմնականում ռեժիսորի եւ դերասանի փոխհասկացողութեամբ, քանի որ մեխանիկական արտաքին յարաբերութիւնը այս մարդկանց միջեւ չի կարող որեւէ յաջող արդիւնք ունենալ: Սերոժի թատերական աշխատանքը Հայաստանում իրական այսպէս կոչւած «սփիւռք-Հայաստան» յարաբերութեան նմուշ է, որը հիմնւած է ոչ թէ պետական պաշտօնական բարեացակամութեան, այլ իրական մարդկանց յարաբերութիւնների վրայ: Դա փոխադարձ մշակութային կապ է` ցածից: Հիանալի է եւ ինձ անձամբ ուրախացնում Սերոժի եռանդն ու էներգիան. նրա տարիքում մարդիկ սկսում են մտածել հանգստի կոչւելու եւ դրան վերաբերող հարցերի մասին, իսկ նա կարողանում է նոր միջավայրում, նոր մարդկանց հետ սկսել նոր աշխատանք եւ յաջողել: Իսկ ովքեր աշխատել են թատրոնում, գիտեն ինչպիսի ծանր եւ յոգնեցուցիչ գործ է թատրոն բեմադրելը: Այսպիսի ստեղծագործական եռանդ արդիւնքն է տարիներ կուտակւած ստեղծագործական չիրականացւած մղումների, որն այժմ աւիթ է գտել դրսեւորւելու: Նորանոր յաջողութիւններ եւ աւելի մեծ եռանդ Սերոժին:

ԼՈՒՍԱՆԿԱՐՆԵՐԻՍ ԿԱՅՔԻ ՄՈՒՏՔԸ` ՀԱՅԵՐԷՆ



Լուսանկարները խօսում են առանց բառերի, եւ լուսանկարչական կայքը հնարաւորին չափ պիտի իրեն հեռու պահի գրաւոր խօսքից: Այսպիսի համոզմամբ է, որ փորձել եմ լուսանկարներիս կայքը միայն բաղկացած լինի լուսանկարներից: Յամենայմ դէպս, անհրաժետ համարեցի, միայն դրա մուտքում, տալ համառօտ կենսագրութիւնս, այնքանով միայն, որ դա կապւում էր լուսանկարչութեան հետ: Այս կենսագրութիւնը բնականաբար պարսկերէնով էր, քանի որ կայքը նկատի էր առնւել պարսիկ դիտողի համար: Այժմ կայքի գլխաւոր էջն ունի նաեւ իր հայերէն տարբերակը, որը կարող էք դիտել այստեղ: Կայքի ալբոմներից երկուսը` Երեւանի փողոցներում եւ Հայաստան խորագրերի ներքոյ ներառում են Երեւանի լուսանկարները:

ԶԱՊէԼ ԵՍԱՅԱՆԻ ԳՈՐԾԵՐԻ ՔՆՆԱՐԿՈՒՄ ԹՀԹ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԻ ԳՐԱԿԱՆ ԵՐԵԿՈՅՈՒՄ


Երեքշաբթի Նոյեմբերի 3-ին Թեհրանի առաջնորդարանի դահլիճում տեղի ունեցաւ ԹՀԹ առաջնորդ Տէր Սեպուհ Արք. Սարգսեանի նախաձեռնութեամբ կազմակերպւող գրական երեկոների երկրորդ նիստը, որի ընթացքում Սրբազան Հայրը ներկայացրեց անւանի հայ կին գրող Զապէլ Եսայեանին եւ ընթերցեց նրա «Աւերակներուն մէջ» հատորից դրւագներ։ Եսայեանը այս գրքում նկարագրել է սրանից հարիւր տարի առաջ տեղի ունեցած Ադանայի ջարդերի յետօրէի տեսարանները։ Գրքի ընթերցումից յետոյ աշխոյժ զրոյց ծաւալւեց այն մասին, թէ աղէտի նկարագրութիւնը գրականութեան մէջ ինչ ձեւեր է ստանում եւ ինչպէս երբեմն հակւում է միայն սրտաճմլիկ տեսարաններ նկարագրելուն, ինչպէս նաեւ այն մասին, որ նման դէպքերի անկեղծ, ազդեցիկ եւ ինքնուրոյն գրական վերարտադրութիւը ինչքանով է պայմանաւորւած գրողի կողմից իրադարձութեանը ուղղակի մասնակից կամ ականատես լինելով։ Սրբազանն այս հանդիպումների մասին խօսել է որպէս մի նոր Վերնատուն։ Իհարկէ, Վերնատունը յարմար որակում չէ այս հանդիպումների համար, քանի որ մասնակիցների մէջ չկան Թումանեանի, Շանթի եւ Վերնատան միւս անդամներին համահաւասար գրական դէմքեր, սակայն թւում է նպատակը նոյնն է, գոնէ ամիսը մէկ անգամ հաւաքւել  եւ հեռու առօրեայի անմիջական խնդիրներից, զբաղւել գրականութեամբ եւ մեր արժէքներով։ Այս առոմով հանդիպումները կարող են մեծապէս շահաւէտ լինել համայնքի գրականասէր եւ գրականութեամբ զբաղւող անձանց համար, ու նաեւ առիթ ընծայել Սրբազան Հօրը՝ ծանօթանալու համայնքի մտաւորականութեան մտքերի եւ մտահոգութիւնների աւելի խորը ծալքերին։ Երրորդ նիստը յատկացւած է իրանա-ամերիկահայ գրող Լէոնարդօ Ալիշանի գործերին:

Tuesday, October 20, 2009

Հանրագիտարան Իրանահայոց

Երկար ժամանակ տատանւում էի մի բան գրել Ժանէթ Լազարեանի կազմած «Հանրագիտարան իրանահայոց» գրքի մասին թէ չէ: Գիրքն ունի բազմաթիւ թերութիւններ, բայց դրանով հանդերձ օգտագործելի է եւ էսպէս ասած «ոչինչից աւելի լաւ է»:  Գրքի երկրորդ հրատարակութիւնից յետոյ վերջնականապէս որոշեցի գրել այդ մասին, ինչպէս նաեւ միաժամանակ «ոչինչից աւելի լաւ է» տրամաբանութեան մասին: Արդեօք այդպիսի պատճառաբանութիւն այնտեղի չի հանգի, որ հնարաւոր դառնայ ամէն տեսակ անորակ աշխատանք արդարացնել: Յօդւածը գրեցի պարսկերէն, քանի որ գիրքը պարսկերէն լեզւով է: Այն հրատարակւել է «Յոյս» երկշաբաթաթերթի համար 60-ում եւ կարելի է ամբողջութեամբ կարդալ նաեւ «Յոյս»-ի կայքում` այստեղ:

Կեցցէ Հայաստան, դէպի Գլենդել

«Արիւնետ դրoշ» անունով մի դաշնակցական յեղափոխական երգ կայ, որում այլ յեղափոխական արտայայտութիւնների շարքում նաեւ ասւում է. «Արիք, հայկազունք, գոչենք միաձայն / սրտագին գոչենք կեցցէ Հայաստան / Կեցցէ Հայաստան եւ ազատութիւն/ ...»: Պատանեկան տարիքում, երբ խմբովի երգում էինք այս տողերը, խանդավառւած աւելացնում էինք «Կեցցէ, կեցցէ, կեցցէ Հայաստան»: Ահա այս երգի բառերի եւ դրա հայրենասիրական արձագանքի հիման վրայ էր, որ թերթիս համար 38-ում տպագրւած յօդւածի վերնագիրն ընտրեցի «Կեցցէ, կեցցէ, կեցցէ Գլենդել», յոյս ունենալով, որ դա կը յիշեցնի վերոյիշեալ երգի «կեցցէ Հայաստան»-ը եւ անուղղակի կը խօսի մեր հայրենասիրական լոզունգների եւ գործնական ընթացքի միջեւ գոյութիւն ունեցող հակասութեան մասին: Նպատակն այն էր, որ լոզունգներ ենք բղաւում Հայաստանի մասին, բայց գնում ենք Ամերիկա: Այս երեւոյթը յատկանշական է այս օրեին յատկապէս, երբ արդէն չամադանները կապած եւ վիզային սպասող մեր հայրենակիցները ցոյցեր են կազմակերպում ու Հայրենիքից պահանջում. «ոչ մի զիջում», առանց նոյնիսկ այսպիսի հարց դնելու իրենց առջեւ, որ եթէ Հայրենիքի եւ Գլենդելի միջեւ ընտրում են Գլենդելը, արդեօք բարոյապէս իրաւասու են Հայրենիքին յորդորել ինչ անել եւ ինչ չանել:
Ահա այն յօդւածի նպատակը, որը, մասամբ յօդւածագրիս անկարողութեան հետեւանքում, բայց նաեւ հաւանաբար այն պատճառով, որ իրանահայ ընթերցողը անգիտակցաբար չի ցանկանում տեսնել իր խօսքի ու գործի միջեւ առկայ հակասութիւնը, իր երկերեսանիութիւնը, խուսափել է տեսնել յօդւածի վերնագրի երգիծանքը, եւ այն ընկալել է բառացիօրէն, ասես իբր թէ յօդւածագիրը հմայւած Գլենդելով, գովաբանում է այն:
Հարց էր ծագել նաեւ յօդւածի վերջին պարբերութեան մէջ արտայայտւած այն մտքի մասին, թէ վերջին հաշւով գաղթողները յեղափոխական են, իսկ մնացողները` պահպանողական:

Monday, October 5, 2009

«Արարատ» մարզաւանի ու «Հայ ակումբ»-ի շէնքերի ճարտարապետը Թեհրանում

Անցեալ շաբաթ Թեհրանում էր գտնւում ճարտարապետ Ռոստոմ Ոսկանեանը, որն արդէն տարիներ է բնակւում է Գլենդէլում: Նրա ճարտարապետական գործերից են Արարատ մարզաւանի եւ Հայ ակումբի շէնքերը, որի դահլիճում էլ տեղի ունեցաւ նրա մեծարման երեկոն: Ռոստոմը իրական արւեստի մարդ է, որի կարեւորութիւնը ոչ աւելի պակաս է քան Մարքո Գրիգորեանինը, սակայն շատ աւելի քիչ է ծանօթ հանրութեանը: Դրա պատճառներից մէկը նրա համեստոթիւնն, եւ այն, որ իրեն գովազդելով շատ քիչ է հետաքրքրւած: Ակումբի հանդիսութեան վերջում, երբ խօսելու հերթն հասաւ նրան, միայն արտասանեց Հ. Ա. Սայէիի հետեւալ տողերը.

نمی دانم چه می‌خواهم  بگویم
زبانم در دهان باز، بسته است
در تنگ قفس باز است، افسوس
که بال مرغ آوازم شکسته است
نمی‌ دانم چه می‌خواهم بگویم

Ռոստոմի Թեհրանի այցի մասին կարող էք կարդալ «Յոյս»-ի վերջին համարում:

Հայ ակումբի ծրագրում ելոյթ ունեցողներից` Դր. Սարեմին, հետաքրիր բան ասաց. նա ասաց` առաջին անգամն էր ներկայ լինում հայ ակումբի սրահում, թէեւ տարիներ շարունակ անցել էր շէնքի առջեւից եւ, որ շէնքի դրսից անցնողը չի կարող երեւակայել ինչ հոյակապ գեղեցիկ սրահ է այդ սովորական համեստ պատերի հետեւում: Նա դա նմանեցնում էր իրանական ճարտարապետութեան մէջ Ներսի ու դրսի, անդարունի-ի եւ բիրունի-ի, հասկացողութեան հետ. նոյնն է իրնական մի շարք աւանդական շէնքերում, որոնց դրսից չես կարող երեւակայել ինչ գեղեցկութիւն է թաքնւած ներսում: Սակայն, եթէ աւանդական ճարտարապետութեան մէջ, համեստ պատերը թաքցնում են մեծահարուստի անձնական կեանքը դրսի աշխարհից, մեր դէպքում, դրսի ու ներսի այսպիսի առանձնութիւն, այն իրականութիւնը, որ մարդիկ անցնում են հայ ակումբի կամ Արարատի դռան առջեւից եւ երբեւէ չեն այցելում կամ առիթը չունեն այցելելու ներսը, վկայում է այն իրականութեան, թէ ինչպիսի մեկուսացման է ենթարկւել, կամ ինքն իրեն ինչպիսի մեկուսութեան է ենթարկել, մեր համայնքը: